Zen

Zen

Friday, 9 June 2023

Faruk's Passport Predicament

Faruk was a resident of a small town known for his euphoric and sometimes idiotic nature. Despite his occasional bouts of foolishness, he was considered quite clever. Holding a Master of Arts degree in Gujarati literature, Faruk was a talented writer in his native language. He had a knack for jumping into deep philosophical discussions, often delving into topics that left others scratching their heads. However, when it came to practical matters like commerce and understanding legal procedures, Faruk was a simpleton. One day, Faruk approached his friend, the protagonist of our story, with an unusual request. He needed assistance with applying for a passport. Knowing Faruk's quirks, the protagonist agreed to help him navigate the process. They completed the online application and paid the necessary fees.


A month before Faruk's scheduled appointment at the passport office, he received an appointment letter. Excited and curious, Faruk began reading the letter daily, trying to decipher its contents. However, he soon found himself drowning in confusion. Unsure about the required documents, Faruk sought advice from various sources, including agents and friends.


Unfortunately, each person provided conflicting information, leaving Faruk even more perplexed. Some suggested he bring his birth certificate, educational certificates, and address proof, while others claimed that a simple Aadhaar card and a photograph would suffice. Faruk's mind became a whirlwind of uncertainty. With the appointment day drawing nearer, Faruk's worry intensified. Determined to be prepared, he meticulously gathered copies of all his marksheets, starting from his primary school days to his Master's degree. He wanted to leave no stone unturned.


Two days prior to the appointment, Faruk decided to stay at a friend's house near the passport office. He hoped it would alleviate his anxiety and allow him to arrive promptly on the big day. The morning of the appointment arrived, and Faruk woke up with a mix of excitement and nerves. Accompanied by his friend, he eagerly headed to the passport office. However, when they reached the building, they were met with locked doors and an empty reception area. The office had yet to open.


                              (Image Courtesy: <a href="https://www.vectorstock.com/royalty-free-vector/white-man                                                                 -cartoon-showing- passport-vector-32331695">Vector image by VectorStock/mapichai</a>)

Faruk's anxiety reached its peak. He paced back and forth outside the office, unable to contain his excitement. Finally, after what seemed like an eternity, the doors opened, and Faruk rushed inside without thinking twice. But fate had a cruel twist in store for Faruk. In his haste, he slipped on the freshly polished floor, losing his balance and falling headlong. The sound of a loud thud echoed through the room as Faruk hit the ground, screaming in pain. Concerned peons quickly rushed to his aid, helping him up and realizing the severity of his injury. It was evident that Faruk had broken his leg. Without wasting any time, they called for an ambulance, and Faruk was swiftly taken to a nearby hospital. As Faruk lay in the hospital bed, his right leg encased in a cast, he couldn't help but think about his passport. Even in his current state, with a broken leg and immense pain, his worry about the passport lingered. Would he be able to obtain it despite this unexpected setback?


Meanwhile, news of Faruk's accident reached the passport officer. Touched by Faruk's dedication and unfortunate circumstances, the officer decided to take matters into their own hands. Determined to ease Faruk's worries, the officer personally rushed to the hospital.


With all the necessary documents and paperwork in hand, the passport officer sat beside Faruk's bed, ensuring every formality was completed swiftly and efficiently. Within a matter of days, the passport was issued, despite Faruk's inability to physically visit the passport office. Faruk let out a sigh of relief as he held his newly acquired passport in his hands. The document that had caused him so much anxiety and anticipation had finally arrived. However, Faruk couldn't help but feel a bittersweet emotion. "I have my passport now," Faruk said, his voice filled with a mixture of relief and disappointment. "But I've lost all my curiosity to go to the passport office and experience the process firsthand."


He couldn't deny the irony of the situation. His accident had saved him from the potential confusion and chaos he had anticipated at the passport office. The officer's prompt action and compassion had made it possible for Faruk to receive his passport without enduring the process he had been so curious about.


As Faruk lay in the hospital bed, his leg elevated and healing, he couldn't help but reflect on the unexpected turn of events. It was a humbling experience that taught him the value of patience and the unpredictable nature of life. He realized that sometimes, things don't go as planned, but they may still work out in unexpected ways.


With his newly acquired passport, Faruk's dreams of exploring new horizons and experiencing different cultures were still within reach. Although he missed out on the physical journey to the passport office, his eagerness to embrace the world outside his small town remained intact. As he began his recovery, Faruk channeled his energy into his writing. Inspired by his own comical and ironic situation, he started penning a humorous story about his passport misadventure. His friends and fellow literature enthusiasts laughed along with him as he recounted the events leading up to his accident and the passport officer's visit to the hospital.


Faruk's story became widely popular, earning him recognition as a talented writer of Gujarati literature. His ability to find humor in even the most unexpected circumstances became his trademark. And though he missed out on a physical visit to the passport office, his tale brought smiles to countless faces.


In the end, Faruk learned that life has its own way of unfolding, often deviating from our expectations. It was a valuable lesson that reminded him to embrace both the highs and lows with an open heart and a sense of humor. And so, Faruk embarked on a new chapter in his life, armed with his passport, his unique perspective, and the unwavering support of his friends and readers. As he turned the page, he eagerly awaited the adventures that awaited him, ready to explore the world through his writing and his spirit of curiosity and laughter.


 ~ Dr Intaj Malek 


(Image Credit: <a href="https://www.vectorstock.com/royalty-free-vector/white-man-cartoon-showing-passport-vector-32331695">Vector image by VectorStock / mapichai</a>)

Tuesday, 23 May 2023

Nature's majestic symphony

In the embrace of nature, I find my peace,

Where wonders and beauty never cease.

From towering mountains to meandering streams,

Nature's symphony fills my heart with dreams.


Beneath the azure sky, the sun's golden rays,

Kiss the earth, casting a radiant blaze.

The trees sway gently, their leaves dance in the breeze,

Whispering secrets of ancient tales with ease.


Fields adorned with flowers in vibrant hues,

A tapestry of colors, a breathtaking view.

Butterflies flutter, spreading joy and delight,

As birds serenade, taking flight in graceful flight.


The tranquil lakes reflect the shimmering moon,

Stars above twinkle, like diamonds strewn.

The rhythmic waves crash upon the shore,

A reminder of nature's eternal encore.


Oh, nature, your wonders are beyond compare,

A sanctuary where my soul finds solace and repair.

In your embrace, I feel a sense of belonging,

A harmony that keeps my spirit strong and longing.


Let us cherish and protect this precious treasure,

Preserve nature's splendor, our greatest pleasure.

For in its embrace, we find peace and serenity,

A timeless bond with the world's true beauty.


~ Intaj Malek

Wednesday, 10 May 2023

The Rise of Modern Arab Theatre

The Arab world has a rich cultural history and has contributed significantly to the development of various art forms, including theatre. Modern Arab theatre has a complex history that reflects the social, political, and cultural changes that have taken place in the Arab world over the last century. This essay will discuss the development of modern Arab theatre and the various factors that have influenced its growth. The origins of modern Arab theatre can be traced back to the early 20th century, when Arab intellectuals and artists began to look for ways to express themselves through theatre. The first Arab theatre was established in Egypt in the early 1900s, and it quickly spread to other countries in the region. However, the growth of modern Arab theatre was slow and faced several challenges. One of the most significant challenges facing modern Arab theatre was the lack of infrastructure and resources. Unlike Europe, where theatre was well-established, the Arab world had limited resources and funding for the arts. Additionally, the lack of educational opportunities and training programs meant that many actors and directors had to learn on the job, which often led to uneven performances.

Another significant challenge facing modern Arab theatre was censorship. Many Arab governments were wary of the power of theatre to influence public opinion, and they placed strict limits on what could be performed on stage. This censorship often led to self-censorship among artists, who were afraid of running afoul of government authorities.

Despite these challenges, modern Arab theatre continued to develop, and by the mid-20th century, it had become an important cultural force in the Arab world. One of the most significant developments during this period was the emergence of the political play. Arab playwrights began to use theatre as a tool to critique government policies and to raise awareness about social issues. This type of theatre was particularly important in countries where political dissent was not allowed, and it allowed artists to express themselves in a way that would have been impossible in other media.

Another important development during this period was the rise of the experimental theatre. Arab artists began to push the boundaries of traditional theatre and to experiment with new forms and techniques. This experimentation led to the emergence of avant-garde theatre, which was characterized by its innovative use of space, lighting, and sound.

In the latter part of the 20th century, modern Arab theatre continued to evolve and grow. One of the most significant developments during this period was the emergence of women's theatre. Arab women had traditionally been excluded from theatre, but in the 1970s and 1980s, women began to create their own theatre groups and to use theatre as a tool to explore issues related to gender, identity, and social justice. Another important development during this period was the growth of Arab theatre outside of the Arab world. Arab expatriate communities in Europe and the United States began to establish their own theatre groups, and these groups helped to promote Arab theatre to a wider audience.

In recent years, modern Arab theatre has continued to evolve and adapt to changing social and political contexts. One of the most significant developments has been the growth of digital theatre. With the rise of social media and online platforms, Arab artists have been able to reach new audiences and to experiment with new forms of theatre.

The history of modern Arab theatre is a complex tapestry woven with social, political, and cultural influences that have shaped its evolution over time. The nascent roots of this art form can be traced back to the early 20th century, when Arab intellectuals and artists first began experimenting with the theatrical medium. However, the growth of modern Arab theatre was initially hindered by a dearth of resources and infrastructure, as well as a lack of formal education and training opportunities for actors and directors.

In addition to these challenges, Arab theatre artists have also had to contend with censorship from governmental authorities who were wary of the power of theatre to shape public opinion. Despite these obstacles, modern Arab theatre persevered and gained momentum throughout the 20th century.

One significant turning point in the development of modern Arab theatre was the emergence of political theatre. Arab playwrights began to use theatre as a platform to critique government policies and to shed light on social issues. This type of theatre was especially crucial in countries where political dissent was suppressed, as it provided a space for artists to express themselves and raise awareness in ways that would have otherwise been impossible. Examples of leading Arab political playwrights include Saadallah Wannous, who is considered the father of Syrian theatre, and Ali Salem, an Egyptian playwright who tackled issues such as censorship and political corruption.

Another significant development during this period was the rise of experimental theatre. Arab artists pushed the boundaries of traditional theatre and experimented with new forms and techniques. This experimentation gave birth to avant-garde theatre, which was characterized by its unconventional use of space, lighting, and sound. An example of a leading Arab experimental playwright is Adel Hakim, an Algerian-French writer and director who has received numerous awards for his groundbreaking work.

In the latter part of the 20th century, women's theatre also emerged as a significant development in modern Arab theatre. Women had traditionally been excluded from the theatrical sphere, but in the 1970s and 1980s, they began forming their own theatre groups and using theatre as a means to explore issues related to gender, identity, and social justice. Examples of leading Arab female playwrights include Nawal El Saadawi, an Egyptian feminist writer and activist, and Lina Khoury, a Palestinian playwright and director known for her feminist works.

Today, modern Arab theatre continues to evolve and adapt to changing cultural, social, and technological contexts. One recent development has been the growth of digital theatre, which has opened up new possibilities for Arab artists to reach wider audiences and experiment with new forms of theatrical expression. An example of a leading Arab digital playwright is Dalia Basiouny, an Egyptian playwright and director who has created virtual performances that explore themes such as memory, identity, and migration.

Arabic dramas have addressed a wide range of social, political, religious, and cultural issues throughout their history. Here are some examples of the most significant themes explored in Arabic dramas:

Social issues: Many Arabic dramas have dealt with social issues such as poverty, inequality, and discrimination. For instance, the Syrian playwright Saadallah Wannous addressed the issue of social inequality in his play "The Evening Party," which depicts a group of wealthy people who are oblivious to the plight of the poor. Another example is the Lebanese playwright Issam Mahfouz's play "The Dictator," which criticizes the abuse of power and oppression of ordinary people by authoritarian leaders.

Political issues: Arabic dramas have often served as a platform for political critique and commentary. The Egyptian playwright Ali Salem's play "The Comedy of Oedipus Rex" is a political satire that addresses issues such as censorship, corruption, and political power struggles. The Syrian playwright Mohammad al-Maghout's play "The Dictator's Wedding" criticizes the oppressive nature of dictatorial regimes and their impact on the lives of ordinary people.

Religious issues: Religion has been a significant theme in Arabic dramas, with many plays exploring the relationship between religion and society. The Egyptian playwright Yusuf Idris' play "The House of Bernarda Alba" deals with the role of religion in shaping family dynamics and relationships. The Lebanese playwright Michel Azar's play "Sahra" explores the impact of sectarianism on society and the role of religion in perpetuating social and political divisions.

Cultural issues: Arabic dramas have also addressed cultural issues such as identity, tradition, and heritage. The Palestinian playwright Raja Shehadeh's play "The Third Way" deals with the tension between modernity and tradition in Palestinian society. The Lebanese playwright Ziad Rahbani's play "The Kingdom of Fools" satirizes the cultural and social norms that govern Arab society and highlights the need for change and reform.

Al Naqqash is a renowned playwright in Arabic literature who is known for his significant contributions to the development of theater in the Arab world. He was born in Egypt in 1881 and began writing plays in the early 20th century. Al Naqqash's plays are known for their social commentary and political themes, often dealing with issues of nationalism, colonialism, and the struggle for independence. His plays were particularly influential during the 1920s and 1930s, when many Arab countries were fighting for their independence from European colonial powers.

One of Al Naqqash's most famous plays is "Hanan Al-Shaykh," which tells the story of a young woman who rebels against traditional gender roles and expectations. Another notable play is "Al-Abtal" (The Heroes), which explores the lives of several men who are fighting for their country's independence. In addition to his plays, Al Naqqash was also a prominent theater director and actor. He played a significant role in the development of modern Arabic theater, helping to establish the first professional theater companies in Egypt and promoting the use of realistic acting techniques. Overall, Al Naqqash's plays remain an important part of Arabic literature and theater history, offering insights into the social and political issues of their time and inspiring generations of playwrights and theater practitioners.

"Al Bakhil" is one of Al Naqqash's most famous plays and is considered a masterpiece of Arabic literature. The play was written in the early 20th century and is based on the classic tale of the miser, or "Al Bakhil" in Arabic. The play tells the story of a wealthy merchant named Haroun Al Rashid, who is notorious for his greed and stinginess. Despite his wealth, Haroun refuses to spend any money and hoards his wealth obsessively. This causes tension and conflict within his family and with the people around him. The play explores themes of greed, generosity, and the pursuit of wealth, as well as the social and cultural norms of the time. It also offers insights into the attitudes and behaviors of the Egyptian upper class during the early 20th century. Al Naqqash's "Al Bakhil" is still performed today, and it remains a popular and influential play in the Arabic-speaking world. It has been adapted into several different mediums, including radio plays, television dramas, and even operas, and it continues to be studied and analyzed by scholars of Arabic literature and theater.

Al Naqqash, Al Qabbani, and Sannu are all celebrated Arab playwrights who made significant contributions to the development of Arabic literature and theater. While their styles and themes differ, there are some similarities and contrasts that can be drawn between their works.

Similarities:

Social commentary: All three playwrights used their works as a platform to comment on social and political issues in their societies, such as nationalism, colonialism, and the struggle for independence.

Realism: They all employed realistic acting techniques and sought to create characters and situations that were grounded in reality.

Criticism of tradition: They all challenged traditional values and norms, particularly with regard to gender roles and societal expectations.

Contrasts:

Themes: While all three playwrights dealt with similar themes, such as the struggle for independence and social inequality, they focused on different aspects of these themes. For example, Al Naqqash's plays often dealt with issues of greed and the pursuit of wealth, while Al Qabbani's works focused more on the search for identity and personal freedom.

Language: Al Qabbani and Sannu were known for their use of colloquial language and dialects in their works, while Al Naqqash wrote in a more formal Arabic style.

Time period: Al Naqqash's plays were written in the early 20th century, while Al Qabbani and Sannu were active in the mid to late 20th century. This meant that they were writing in different social and political contexts, which influenced the themes and perspectives of their works.

Overall, while Al Naqqash, Al Qabbani, and Sannu shared some similarities in their approaches to playwriting, their differences in style and perspective made each of their works unique and contributed to the rich diversity of Arabic literature and theater.

Comparing Al Naqqash, Al Qabbani, and Sannu to modern British and American dramatists is difficult as they come from very different cultural and historical contexts. However, there are some general differences in the styles and themes of Arabic and Western drama that can be noted.

Language: Arabic plays are often written in a more formal style than Western plays, with a focus on poetry and rhetoric. In contrast, modern British and American plays tend to be more conversational and often employ colloquial language.

Themes: Arabic plays frequently explore social and political issues, such as nationalism, colonialism, and the struggle for independence. In contrast, modern British and American plays often explore more personal themes, such as family relationships, mental health, and identity.

Structure: Arabic plays often have a more episodic structure, with a series of scenes or tableaux that together form a larger narrative. In contrast, modern British and American plays tend to have a more linear structure, with a clear beginning, middle, and end.

Performance style: Arabic plays often employ realistic acting techniques, while modern British and American plays are more likely to use a range of styles, including naturalism, surrealism, and physical theater.

In summary, while there are certainly some similarities between the works of Al Naqqash, Al Qabbani, and Sannu and modern British and American dramatists, there are also significant differences in terms of language, themes, structure, and performance style that reflect the different cultural and historical contexts in which they were created. Overall, Arabic dramas have been a powerful tool for exploring and addressing a wide range of social, political, religious, and cultural issues. They have provided a space for artists to express themselves and raise awareness about important issues, while also reflecting the diversity and complexity of the Arab world and its people.

In conclusion, the development of modern Arab theatre has been shaped by a complex web of influences, from a lack of resources and infrastructure to censorship and political and social changes. Nevertheless, Arab theatre artists have persevered and continued to push the boundaries of the theatrical medium, creating works that reflect the diversity and richness of the Arab world and its cultural heritage.

~ Dr. Intaj Malek

 

 

 

Sunday, 10 July 2022

જમલુ દેવ સાથે સમ્રાટ અકબરની પૂજા કરતું મલાણા ગામ

 હિમાચલ પ્રદેશના કુલ્લુ જિલ્લામાં દેવ ટીબ્બા અને ચંદ્રખણી શિખરોની છાયામાં સુશોભિત, પાર્વતિ ખીણ પાસે આવેલું તમામ પર્યટન સ્થળોથી સાવ નોંખું ‘મલાણા’ એક રમણીય અને અનોખું ગામ છે, જે તેની આગવી સંસ્કૃતિ, ધાર્મિક માનયતાઓ અને રૂઢિઓ માટે પ્રખ્યાત છે. મલાણા ગામનું મૂળ રહસ્યમાં ઘેરાયેલું છે, જ્યારે ઉત્પત્તિ ઋષિ જમદગ્નિને આભારી છે. મલાણા કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં આવ્યું તેના વિષેની દંતકથાઓમાં  કોઈ એકસૂત્રતા જોવા મળતી નથી. પ્રચલિત દંતકથાઓ અનુસાર, દનુ અથવા બાણાસુર નામનો  રાક્ષસ એક સમયે આ વિસ્તાર પર શાસન કરતો હતો. લોકો તેની ક્રૂરતાથી ત્રાહિમામ પોકારી ગયા હતા, જેમણે મદદ માટે સ્થાનિક દેવતાઓનો સંપર્ક કર્યો. રાક્ષસને નાથવામાં  અસમર્થતા દર્શાવતા, દેવતાઓએ કહ્યું કે માત્ર ઉત્તરની શક્તિ જ તેમને રાક્ષસથી બચાવી શકે તેમ છે. જ્યારે લોકો શક્તિની શોધમાં ઉત્તર તરફ ગયા, ત્યારે તેઓ હમતા (કુલુમાં) ખાતે ઋષિ જમદગ્નિને મળ્યા. જમદગ્નિ ઋષિ ભૃગુવંશી રુચિકના પુત્ર હતા જેમની ગણના  સપ્તઋષિઓમાં થાય છે.પુરાણો અનુસાર, તેમની પત્નીનું નામ રેણુકા અને તેમના પુત્રનું નામ પરશુરામ હતું. જમદગ્નિ ઋષિ લોકોને મદદ કરવા સંમત થયા અને ભયંકર યુદ્ધમાં રાક્ષસને હરાવ્યો. બાણાસુરે ક્ષમા માંગી અને જતાં પહેલાં લોકો તેને  યાદ રાખે તેવી વિનંતી કરી. ત્યારબાદ જમલૂ ઋષિએ તેમને ખાતરી આપી કે જ્યાં સુધી ગામનું  અસ્તિત્વ રહેશે ત્યાં સુધી મલાણાના લોકો તેની “કનાશી’ બોલી  બોલશે. ઋષિએ મલાણા ગામના કાયદા અને નિયમો નક્કી કર્યા જે આજ સુધી અનુસરવામાં આવે છે.

આધ્યાત્મિકતામાં રસ ધરાવતા અને  સાહસ પ્રેમીઓ માટે  આ એક આદર્શ સ્થળ છે કારણ કે ટ્રેકિંગ કરીને મલાણા સુધી જઈ શકાય છે. મલાણા તરફનો ટ્રેકિંગ માર્ગ લીલાછમ દેવદારના વૃક્ષો અને મલાણા ડેમના આછા દૃશ્યથી શોભી ઊઠે છે. અહીંના મંદિરોની વાત કરીએ તો મદગ્નિ મંદિર અને રેણુકા દેવીનું મંદિરને મુખ્ય આકર્ષણ માનવામાં આવે છે. આ બંને મંદિરો એકબીજાની નજીક આવેલા છે. તેમાં દેવી-દેવતાઓની પૂજા કરવામાં આવે છે. તેની પોતાની સંસદ છે જે તમામ નિર્ણયો લે છે. અહીંના લોકો પોતે (એલેક્ઝાન્ડર) સિકંદરની સેનાના વંશજો હોવાનું માને છે. અહીં સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે આ જગ્યાએ ભારતીય કાયદો કામ કરતો નથી. તેની પોતાની સંસદ છે જે તમામ નિર્ણયો લે છે. લોકશાહીમાં લોકોની અતૂટ શ્રદ્ધા તેમના જમલુ દેવને કારણે છે. સમગ્ર ગામનો વહીવટ તેમના હેઠળ ચાલે છે અને ગ્રામ્ય પરિષદ તેને અનુસરે છે. કાઉન્સિલના ૧૧ સભ્યો જમ્બલુ દેવના પ્રતિનિધિ તરીકે ઓળખાય છે. અહીં કોઈ બહારની સત્તાની દખલગીરી ચાલતી નથી.

પૂજ્ય આચાર્ય દેવવિમલગણિ, પૂજ્ય જગદગુરુ હિરવિજયસૂરી, પૂજ્ય આચાર્ય પદ્મસાગરગણિ, જેવા પ્રબુદ્ધ જૈનાચાર્યોએ તો અકબરની મહાનતાના ભરપેટ વખાણ કર્યા જ છે પણ અકબરની એક દેવ સાથે પુજા થતી હોય તેવી બાબત જરૂર આશ્ચર્ય પમાડે તેવી છે.

હિમાચલ પ્રદેશના કુલ્લુ જિલ્લાના મલાણા ગામમાં ફાગલી ઉત્સવ વખતે ઋષિ જમદગ્નિના કેટલાક પ્રતિકાત્મક અવશેષો અને અકબરની સોનાની મૂર્તિને મંદિરમાંથી બહાર લાવવામાં આવે છે અને તમામ ગ્રામજનોની સામે રીતિરિવાજો મુજબ સંપૂર્ણ ધાર્મિક વિધિઓ સાથે તેની પૂજા કરવામાં આવે છે. ઋષિ જમદગ્નિને સ્થાનિક લોકો જમલુ દેવ તરીકે પણ ઓળખે છે.

સમ્રાટ અકબરની પૂજા પાછળની લોકવાયકા એવી છે કે "અકબરના શાસનકાળ દરમિયાન, તેના સૈનિકો કર વસૂલવા માટે મલાણા સુધી જતા હતા, પરંતુ ઋષિ જમદગ્નિના પૂજારીએ કર ભરવાનો ઇનકાર કર્યો. મંદિરના પૂજારી દ્વારા શાસકને કર ચૂકવવો તે અપમાનજનક માનવામાં આવતું હતું. પરંતુ અકબરના સૈનિકોએ બળજબરીથી મંદિરમાંથી સોનાનો સિક્કો લઈને ટેક્સ વસૂલ કર્યો. ઋષિ જમદગ્નિએ કરની બળપૂર્વક વસૂલાત સામે નારાજગી દર્શાવી. મલાણા ગામમાંથી કર તરીકે વસૂલવામાં આવેલ સોનાનો સિક્કો તિજોરીમાં ઉડવા લાગ્યો, એ જોઈ બાદશાહ અકબરના અધિકારીઓને આઘાત લાગ્યો. ત્યારબાદ અકબરે દેવતાની દૈવી શક્તિ પર પ્રશ્ન કર્યો અને જમદગ્નિ જો તેમની પાસે ખરેખર કોઈ દિવ્ય  શક્તિ હોય તો  આગ્રામાં હિમવર્ષા કરવા કહ્યું, બીજા દિવસે જ ચમત્કાર થયો અને રે મુઘલ રાજધાની આગ્રામાં બરફ પડ્યો. અકબર બાદશાહ દેવતાની દૈવી શક્તિઓથી આશ્ચર્યચકિત અને પ્રભાવિત થયા, તેમની ક્ષમા યાચના સાથે આદર અને સન્માનના  પ્રતિક રૂપે, અકબરે મલાણાના જમદગ્નિ દેવની સોનાની મૂર્તિ મોકલી. તે દિવસથી ગામના દેવતા સાથે અકબરની પણ પૂજા કરવામાં આવે છે. બીજી લોકવાયકા એવી છે કે જ્યારે સમ્રાટ અકબર અહીંના  લોકોની પરેશાનીઓ દૂર કરવા આવ્યા હતા તે સમયે એટલે કે મુઘલ શાસનમાં તેમને આઝાદી મળી હતી.  અકબરે એક ફરમાન જારી કરી ગામના લોકોને  ટેક્સ ભરવામાંથી મુક્તિ આપી હતી, જેથી ગામના લોકો અકબર પ્રત્યે કૃતજ્ઞ ભાવથી અથવા તેણે કરેલ વેરામાફીની પ્રતિભેટ તરીકે અકબરની પૂજા કરે છે.

પર્યટકોએ નિર્ધારિત માર્ગોને વળગી રહેવા અને ત્યાંની કોઈપણ દિવાલો, મકાનો, અન્ય વસ્તુઓ  અથવા લોકોને સ્પર્શ ન કરવા માટે ખાસ ધ્યાન આપવું જોઈએ. જો આવું થાય, તો મુલાકાતીઓએ  નિશ્ચિત રકમ પેનલ્ટી તરીકે ચૂકવવી પડે છે. મલાણી લોકો પોતાના ઘરમાં પ્રવેશતા પહેલા અથવા જમતા પહેલા નિર્ધારિત શુદ્ધિકરણ વિધિનું પાલન કરે છે. મલાણીઓ ખીણની બહાર ન હોય ત્યાં સુધી,  બિન-મલાણીઓ દ્વારા રાંધવામાં આવેલું ભોજન ક્યારેય સ્વીકારી ન શકે. 

મલાણીઓ મુલાકાતીઓને ભોજન આપી શકે છે પરંતુ તમામ વાસણોનો ફરીથી ઉપયોગ કરતાં પહેલાં તેને આકરી શુદ્ધિકરણની વિધિથી શુદ્ધ કરવામાં આવે છે.

 

 

 

Wednesday, 29 June 2022

ચૌસઠ કલાઓ :


કલા ભારતીયોની રગેરગમાં વહે છે, પછી તે સંગીત કલા હોય, નૃત્ય કલા હોય કે અન્ય કલા હોય. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં ચૌસઠ કલાઓનું નિરૂપણ થયેલું છે. ચૌસઠ યોગીનીઓએ પ્રબોધેલી ચૌસઠ કલાઓનું  ભારતીય સંસ્કૃતિમાં વિશિષ્ટ સ્થાન છે. આ તમામ કલાઓ જીવનની ક્લાઓ છે, જીવન જીવવાની કલાઓ છે, જીવનાભિમુખ કલાઓ છે. ભારતીય સાહિત્યમાં ખાસ કરીને સંસ્કૃત સાહિત્યમાં કવિઓએ અને નાટ્યકારોએ તેમની રચનાઓમાં અનેક કલાઓનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તેટલું જ નહીં, પરંતુ કલાઓનો ઉપયોગ કેવી રીતે થઈ શકે તે પણ નાટકો, કાવ્યો દ્વારા પ્રજા સમક્ષ મૂક્યું છે. કાલિદાસ, ભાસ, ભાવભૂતિ, બાણ વગેરે સાહિત્યકારોએ તેમના પત્રોને વિવિધ ક્લાઓમાં કૌશલ્ય ધરાવતા બતાવ્યા છે. જુદા જુદા સંગીતના વાદ્યો, ચિત્રકલા જેવી કળાઓ ઉપરાંત કવિ બાણે તો પોતાના પાત્રોને દ્યૂતકલા, રત્નપરીક્ષા તેમજ વાસ્તુકલામાં નિપુણ ચિતર્યા છે.

કલા શબ્દ સાંભળતાં જ આપણને ૬૪ કલાઓની યાદ આવી જાય. ભારતીય શાસ્ત્રોક્ત ૬૪ કલાઓ છે, જેનો મહદઅંશે પ્રત્યેક ભારતીયને બોધ હશે. શ્રીમદ ભાગવતના ભાષ્યકાર શ્રીધરસ્વામીએ 'ભાગવતમ'ના ૪૫મા અધ્યાયના ૬૪મા શ્લોકના ભાષ્યમાં કલાઓના નામ આપ્યા છે. શુક્રાચાર્યે તેમના 'નીતિસાર'માં વિવિધ કલાઓનું વર્ણન કરેલ છે. શિવતત્વ રત્નાકર, જૈન ગ્રંથો તથા બૌદ્ધ ગ્રંથો જેવા કે ઉત્તરાધયન સૂત્ર અને લલિત વિસ્તરામાં ૬૪ કળાઓનો ઉલ્લેખ નજરે પડે છે. પુરાણોની વાત કરીએ તો અગ્નિપુરાણ, વાયુપુરાણ, ગરુડપુરાણ, અને કાલિકા પુરાણમાં ૬૪ કલાઓ વિષે એક અથવા  બીજા સ્વરૂપે ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. વામકેશવરત્નતંત્રમાં ૬૪ તંત્રોની યાદી છે જે ખરેખર ૬૪ યોગીનીઓએ પ્રબોધેલ ૬૪ કલાઓ છે તેવું માનવમાં આવે છે. વાત્સ્યાયન પ્રણીત 'કામસૂત્ર'ના ભાષ્યકાર જયમંગલે બે પ્રકારની કલાઓનો ઉલ્લેખ કર્યો છે - 'काम शास्त्रांगभूता' 'तन्त्रावापौपयिकी-'કામ શાસ્ત્રાંગભૂત'  અને 'તંત્રવપૌપાયિક'. આ બંનેમાં દરેકમાં ૬૪ કલા છે. આમાંની ઘણી કલાઓ સમાન પણ છે અને ઘણી  પૃથક પણ છે. પ્રથમ પ્રકારમાં ૨૪ કર્માશ્રયી, ૨૦ દ્યુતાશ્રયી, ૧૬ શયનોપચારિક અને ૪ ઉત્તરકલા મળીને ૬૪  કલાઓ થાય  છે. આ પ્રત્યેકના રૂપાંતરોથી બનતી કલાઓ મળીને  કુલ ૫૧૮ પ્રકારની ક્લાઓ થાય છે. વાત્સ્યાયને કામસૂત્રમાં વર્ણવેલ તમામ ૬૪ કલાઓનો ઉલ્લેખ યજુર્વેદના 30મા અધ્યાયમાં મળે છે. આ અધ્યાયમાં કુલ ૨૨ મંત્રો છે, જેમાં  ચોથાથી બાવીસમા મંત્ર સુધી કલા અને કલાકારોનો ઉલ્લેખ છે. યજુર્વેદમાં રાજાએ જનકલ્યાણાર્થે અને સંપત્તિના વિભાજનાર્થે શું કરવું જોઈએ તે સંદર્ભમાં વિવિધ ક્લાઓનું વર્ણન છે. ત્રીશમા અધ્યાય જ વસુવિભાજન વિષે છે.

ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ તેમના મનુષ્યાવતારમાં શિક્ષાર્થે ગુરુ સાંદીપનીના આશ્રમમાં ગયા, જ્યાં તેઓ માત્ર ૬૪ દિવસ રહ્યા અને ૬૪ દિવસમાંજ ૬૪ કલાઓમાં નિપુણ થયા તેવો ઉલ્લેખ શાસ્ત્રોમાં મળે છે. ભારતીય સાહિત્યમાં કલાઓની વિવિધ સંખ્યા જોવા મળે છે. કામસૂત્રમાં ૬૪  કલાઓનું વર્ણન છે. આ ઉપરાંત 'પ્રબંધ કોશ' અને 'શુક્રનીતિ સાર'માં પણ કલાઓની સંખ્યા ૬૪ છે. લલિતવિસ્તારમાં ૮૬ કલાઓ ગણાય છે. શૈવ સંપ્રદાયમાં પણ ચોસઠ કલાઓનો ઉલ્લેખ છે. સમગ્ર રીતે ૬૪ કલા બાબતે મોટા ભાગના વિદ્વાનો સંમત થતા જોવા મળે છે અને ભારતીય જનમાનસમાં પણ ૬૪ કલાઓ રૂઢ થઈ હોય તેવું વર્તાય છે. કામસૂત્રમાં વર્ણિત ૬૪ કલાઓના નામ નીચે મુજબ છે. 

गीतं (१), वाद्यं (२), नृत्यं (३), आलेख्यं (४), विशेषकच्छेद्यं (५), तण्डुलकुसुमवलि विकाराः (६), पुष्पास्तरणं (७), दशनवसनागरागः (८), मणिभूमिकाकर्म (९), शयनरचनं (१०), उदकवाद्यं (११), उदकाघातः (१२), चित्राश्च योगाः (१३), माल्यग्रथन विकल्पाः (१४), शेखरकापीडयोजनं (१५), नेपथ्यप्रयोगाः (१६), कर्णपत्त्र भङ्गाः (१७), गन्धयुक्तिः (१८), भूषणयोजनं (१९), ऐन्द्रजालाः (२०), कौचुमाराश्च (२१), हस्तलाघवं (२२), विचित्रशाकयूषभक्ष्यविकारक्रिया (२३),.पानकरसरागासवयोजनं (२४), सूचीवानकर्माणि (२५), सूत्रक्रीडा (२६), वीणाडमरुकवाद्यानि (२७), प्रहेलिका (२८),  प्रतिमाला (२९), दुर्वाचकयोगाः (३०), पुस्तकवाचनं (३१), नाटकाख्यायिकादर्शनं (३२), काव्यसमस्यापूरणं (३३), पट्टिकावानवेत्रविकल्पाः (३४),तक्षकर्माणि (३५), तक्षणं (३६), वास्तुविद्या (३७), रूप्यपरीक्षा (३८), धातुवादः (३९), मणिरागाकरज्ञानं (४०), वृक्षायुर्वेदयोगाः (४१), मेषकुक्कुटलावकयुद्धविधिः (४२), शुकसारिकाप्रलापनं (४३), उत्सादने संवाहने केशमर्दने च कौशलं (४४),अक्षरमुष्तिकाकथनम् (४५), म्लेच्छितविकल्पाः (४६), देशभाषाविज्ञानं (४७), पुष्पशकटिका (४८), निमित्तज्ञानं (४९), यन्त्रमातृका (५०), धारणमातृका (५१), सम्पाठ्यं (५२), मानसी काव्यक्रिया (५३), अभिधानकोशः (५४), छन्दोज्ञानं (५५), क्रियाकल्पः (५६), छलितकयोगाः (५७), वस्त्रगोपनानि (५८), द्यूतविशेषः (५९), आकर्षक्रीडा (६०), बालक्रीडनकानि (६१), वैनयिकीनां (६२), वैजयिकीनां (६३), व्यायामिकीनां च (६४) विद्यानां ज्ञानं इति चतुःषष्टिरङ्गविद्या. कामसूत्रावयविन्यः.

ગુજરાતી ભાષામાં તેને નીચે મુજબ રજૂ કરી શકાય.

1) ગાયન, (2) વાદન, (3) નર્તન, (4) નાટય, (5) આલેખ્ય (ચિત્રકલા અને લખાણ), (6) વિશેષક (મુખાદિ પર પત્રલેખન), (7) રંગ પૂરણી, અલ્પના, (8) પુષ્પશય્યા બનાવવી, (9) અંગ લેપન, (10) પચ્ચીકારી, (11) શયન રચના, (12) જલતંરગ વાદન (ઉદક વાદ્ય), (13) જલક્રીડ઼ા, જલાઘાત, (14)શ્રુંગાર, (15) માલા ગૂઁથન, (16) મુગટ રચના (17) વેશ પરીવર્તન, (18) કર્ણાભૂષણ રચના, (19) અત્તર આદિ સુગંધદ્રવ્ય બનાવટ, (20) આભૂષણ ધારણ, (21) જાદૂગરી, ઇંદ્રજાળ, (22) અરમણીય ને રમણીય બનાવવુ, (23) હસ્તલાઘવ (24) રસોઈ કાર્ય, પાક કલા, (25) આપાનક કલા (શરબત બનાવવુ), (26)  સિલાઈ, (27) કલાબત્, (28) કોયડા ઉકેલ, (29) અંત્યાક્ષરી, (30) બુઝૌવલ, (31) પુસ્તકવાચન, (32) કાવ્ય-સમીક્ષા કરવી, નાટકાખ્યાયિકા-દર્શન, (33) કાવ્ય-સમસ્યા-પૂર્તિ, (34) વેણી બનાવવી, (35) સૂત્તર બનાવટ, (36) કંદોઇ કામ, (37) વાસ્તુકલા, (38) રત્નપરીક્ષા, (39) ધાતુકર્મ, (40) રત્ન રંગપરીક્ષા, (41) આકર જ્ઞાન, (42) ઉપવનવિનોદ, (43) પક્ષી આદિની લડાઈ (44) પક્ષીઓને બોલતા શીખવવુ, (45) મર્દન (46) કેશ-કૌશલ, (47) ગુપ્ત-ભાષા-જ્ઞાન, (48) વિદેશી કલાઓનુ જ્ઞાન, (49) દેશી ભાષાઓંનુ જ્ઞાન, (50) ભવિષ્યકથન, (51) કઠપુતલી નર્તન, (52) કઠપુતલી ના ખેલ, (53) પ્રતિ વર્ણન  (54) આશુકાવ્ય ક્રિયા, (55) ભાવ કથન(56) છલ કપટ, છલિક યોગ, છલિક નૃત્ય, (57) અભિધાન, કોશજ્ઞાન, (58) મહોરુ બનાવવુ (વસ્ત્રગોપન), (59) દ્યૂતવિદ્યા, (60) આકર્ષણ ક્રીડ઼ા, (61) બાલક્રીડા કર્મ, (62) શિષ્ટાચાર, (63) વશીકરણ અને (64) વ્યાયામ

કલાનો આશય માનવીના ઉત્કર્ષ ઉત્થાન માટે હોય છે જેથી તેને અપરાવિદ્યા તરીકે લેખવામાં આવે છે. મુંડક ઉપનિષદમાં ૨૩ કળાઓને અપરાવિદ્યા અને ૨૪મી કલા બ્રહ્મવિદ્યાને પરાવિદ્યા તરીકે માનેલ છે, જે મુંડક ઉપનિષદના નીચેના શ્લોક પરથી પ્રતિપાદિત થાય છે જેમાં ૬૪મી કલાને બ્રહ્મવિદ્યા કહેવાઈ છે. 

(क्षुद्रास्त्रीषष्टविद्यासन्स्यु स्तत्फलं नश्वरं भवेत्।

चतुर्षष्टमी ब्रह्मविद्या त्वमृतदायिनी)     

બ્રહ્મવિદ્યા એટલે જીવ, જગત આત્મા અને પરમાત્મા તેમની વચ્ચેના આંતરસંબંધો, જીવનનો અર્થ અને તેનું અંતિમ લક્ષ્ય અને અપવર્ગ અથવા મોક્ષ પ્રાપ્તિ. ભારતીય દર્શનો જીવન વિમુખ દર્શનો  નથી, તે જીવન સન્મુખ દર્શનો છે. જીવન જીવવા માટેની જે ક્લાઓ છે તેમને અપરાવિદ્યા એટલેકે રોજિંદા જીવનમાં અથવા વ્યવહારમાં જેનો ઉપયોગ છે તેવી ક્લાઓને નિમ્ન કે ક્ષુદ્ર કક્ષામાં અને આત્મા-પરમાત્મા સબંધિત વિદ્યાને ઉચ્ચ કક્ષામાં મૂકી છે. આથીજ ૬૪મી કલાને અમૃતદાયિની એટલેકે અમૃત પ્રદાન કરનારી કહી છે.

કલા એ સંસ્કૃતિની વાહક છે. ભારતીય સંસ્કૃતિના વિવિધ આયામોમાં વ્યાપ્ત માનવીય અને રસપૂર્ણ તત્વો કલાના  સ્વરૂપોમાં પ્રગટ થયા છે. ઉલ્લાસ એ કલાનો આત્મા છે. રસ અથવા આનંદ અથવા સ્વાદ મનુષ્યને સ્થૂળમાંથી ચેતનમાં જોડે છે. કલા માનવીય સંબંધો અને પરિસ્થિતિઓની વિવિધ ભાવલીલાઓને અને તેના માધ્યમથી ચેતનાને ઉજાગર કરે છે. અલબત્ત ચેતનાનું મૂળ 'રસ' છે, તે સ્વાદ અને આનંદ છે જે કલા પ્રગટ કરે છે. ભારતીય કલા એક તરફ વૈજ્ઞાનિક અને તકનીકી  આધાર ધરાવે છે, તો બીજી તરફ, તે હંમેશા ભાવ અને રસને પ્રાણતત્વની જેમ જાળવી રાખે છે. ભારતીય કલા જાણવા માટે ઉપવેદ, શાસ્ત્ર, પુરાણ અને પુરાતત્વ અને પ્રાચીન સાહિત્યનો સહારો લેવો પડે છે.

Image Credit:Sulochana Gawde  https://fineartamerica.com/featured/natraj-sulochana-gawde.html